هدف پژوهش حاضر پیش بینی تاب آوری بر اساس سبکهای فرزند پروری و هوش هیجانی در دانش آموزان دبیرستانهای شهرستان سیرجان بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل ۳۰۰ نفر از دانش آموزان مقطع دبیرستان بود که به روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین دبیرستانهای شهرستان سیرجان انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش عبارت بودنداز پرسشنامه سبکهای فرزندپروری بامریند(۱۹۷۳)، پرسشنامه هوش هیجانی تراویس و برادبری و جین گریوز(۲۰۰۱) و پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون(۲۰۰۳). و در نهایت داده ها از طریق شیوه آماری رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین سبکهای فرزند پروری و تاب آوری رابطه وجود دارد. همچنین بین سبکهای فرزند پروری و هوش هیجانی و تاب آوری رابطه چند متغیره وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که سبکهای فرزند پروری و هوش هیجانی پیش بینی کننده بخشی از واریانس تاب آوری است.
کلیدواژه: تاب آوری، سبکهای فرزندپروری، هوش هیجانی، دانش آموزان
۱-۱ مقدمه
کودکان و نوجوانان قشر عظیمی از جمعیت هر کشور، خصوصاً جامعه ما را تشکیل می دهند. آنان سرمایه های پر ارزش جامعه و امیدهای درخشان مملکت تلقی می شوند وعامل مهمی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به شمار می روند و از آنها انتظار می رود که در آینده ای نه چندان دور مسئولیت عظیم و سنگین اداره مملکت خود را عهده دار گردند. اغلب اختلال ها و ناسازگار ی های رفتاری بعد از دوران کودکی،ناشی از کمبود توجه به دوران مهم و حساس کودکی و عدم هدایت صحیح به سوی رشد و تکامل است، این بی توجهی منجر به عدم سازش و انطباق با محیط و بروز انحرافات گوناگون در ابعاد مختلف برای کودک می شود( رضوی، ۱۳۸۷).
خانواده اولین نظامی است که کودک در آن چشم باز می کند واز آن تاثیر می پذیرد و آموزش می بیند. مطالعه خانواده نه تنها شناخت بهتر این نظام را میسر می سازد بلکه شناخت ما از افرادی که در آن پرورش می یابد را فراهم می کند.به این علت که تمامی افراد از خانوادهایشان حتی در بزرگسالی نیز تاثیر می پذیرند و تعاملات و ارتباطات نوع و شیوه ی تربیت خانواده بر توانایی و رفتار افراد اثر می گذارد(کشتکاران،۱۳۸۹).
استرس و فشارهای روانی ازجمله عوامل لاینفک زندگی در قرن ۲۱ است و چگونگی رویارویی و کنارآمدن با این عوامل به ویژه در سنین اولیۀ و جوانی در سلامت روانی افراد بسیار مهم است. دوره نوجوانی با تغییرات گسترده ای در زمینه های شناختی، عصبی زیستی و اجتماعی همراه است. نوجوان از مرز کودکی گذشته و وارد مرحله نوینی شده است. ورود به دوره نوجوانی، فرد را با مشکلات فراوانی دست به گریبان می سازد(خباز و دیگران،۱۳۹۰)
بنابراین توجه به ظرفیت های فردی و روانی که فرد به کمک آنها بتواند در شرایط دشوار مقاومت نماید و دچار آسیب دیدگی نگرد و حتی در تجربه چنین شرایط مشکل آفرین یا بحرانی خود را از لحاظ شخصیتی ارتقا بخشد اخیرا مورد توجه روانشناسان مثبت نگر قرار گرفته است( مومنی و همکاران، ۱۳۸۸). بنابراین هدف این پژوهش پیش بینی تاب آوری بر اساس سبکهای فرزند پروری و هوش هیجانی در دانش آموزان پسر دوره دبیرستان می باشد.
۱-۲ بیان مسئله
دانش آموزان در طول دوران زندگی،خصوصا دوران تحصیل با مشکلات زیادی مواجه می شوند.ما نمی توانیم مشکلات اساسی زندگی را از زندگی آنها کسر کنیم،اما می توانیم کاری کنیم که دانش آموزان پای مشکلات خود بایستند و آنها را به عنوان منبعی لایزال بدانند که می توانند برای پیشگیری زندگی بر آنها تکیه زنند.
یکی از مهمترین توانایی های انسان که باعث سازگاری موثر با عوامل خطر می شود،تاب آوری است.تاب آوری عاملی است که باعث انعطاف پذیری و مقابله موثر با عوامل و موقعیت های استرس زا می شود(سبزعلی سنجانی،۱۳۸۹).
منظور از تاب آوری آن است که فرد علی رغم مواجهه با عوامل خطر دچار عارضه این مواجهه نشده و حتی قوی تر هم بشود. تاب آوری خصوصیتی است خاص کودکانی که با وجود مواجهه با استرس و شرایط ناگوار در زندگی شان، تسلیم افت تحصیلی، مشکلات جسمی و روحی، و مشکلات مربوط به بزهکاری دوران نوجوانی که آنها را با تجارب خطرناک بیشتری روبه رو می کند، نمی شوند (کیانی دهکردی، ۱۳۸۴).
ترکیب عواملی باعث شکل گیری تاب آوری می شود. یکی از این عوامل نوع رابطه و تعاملات در خانواده است. به عنوان مثال خباز، بهجتی و ناصری(۱۳۹۰) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که بین حمایت اجتماعی و روابط خانوادگی و تاب آوری رابطه وجود دارد. مطالعات خانواده امروزه بیشتر در جهت این موضوع است که چطور افرادی در برخورد با عوامل استرس زا توان مقابله و مقاومت را دارا هستند و چطور خانواده بر این توانایی اثر می گذارد (کشتکاران،۱۳۸۹).
هندرسون(۲۰۰۳) نیز معتقد است که عواملی که تاب آوری را به وجود می آورند به دوقسمت محیطی و فردی تقسیم می شوند. از عوامل محیطی که تاب آوری را ایجاد می کنند، می توان به خانواده ها، مدارس، اجتماع و گروههای همسالان اشاره کرد. و از عوامل فردی که در ایجاد تاب آوری نقش دارند می توان به اعتماد به نفس، انعطاف پذیری، خود انگیزشی( داشتن هوش هیجانی)، خود ارزشی و خلاقیت اشاره کرد.
یکی از عواملی که در خانواده بر تاب آوری تاثیر می گذارد، سبک های فرزندپروری والدین است. فرزندپروری شامل روش ها و رفتارهایی است که والدین برای تربیت فرزندان بکار می برند. روش های متفاوتی برای فرزندپروری مطرح شده اند؛ از یک دیدگاه فرزندپروری به چهار روش تقسیم شده است که عبارتند از: ۱٫ شیوه مقتدرانه ۲٫ شیوه سهل گیرانه 3. شیوه مستبدانه 4. شیوه مسامحه کارانه
روش فرزندپروری و روش تربیتی والدین بر جنبه های مختلف رشد فرزندان آنان تاثیر می گذارد. در واقع پایه و اساس فرزند پروری مبین تلاش های والدین برای کنترل و اجتماعی کردن کودکانشان است . اگر چه والدین ممکن است در چگونگی کنترل و اجتماعی کردن فرزندان خود با یکدیگر تفاوت داشته باشند ولی به نظر می رسد که همه والدین در تعلیم و تربیت و نظارت بر فرزندان نقش اولیه را به عهده دارند (پرند، ۱۳۸۹).
خانواده و مدرسه می توانند راهکارهایی را پدید آورند که فاکتورهای محافظ را بیشتر کنند و تاب آوری را افزایش دهند. با فراهم آوردن محیطی که به اندازه کافی تسهیل کننده است، دانش آموزان می توانند خصوصیات تاب آوری را در زندگی خود کسب کنند.
از نظر هندرسون(۲۰۰۳) یکی از عوامل فردی که می تواند در ایجاد تاب آوری نقش داشته باشد، هوش هیجانیاست. هوش هیجانی جدیدترین تحول در زمینه تفکر و هیجان است. سلیگمن (۲۰۰۴، به نقل از کرد میرزا، ۱۳۸۸) نیز معتقد است که تاب آوری با متغیرهای خلاقیت، هوش هیجانی، خود گردانی، احتیاط، سرزندگی و شوخ طبعی در ارتباط است.
هوش هیجانی اولین بار توسط مایر و سالووی (۱۹۹۰) مطرح شد از دیدگاه بار – اُنهوش هیجانی دسته ای از مهارت ها، استعدادها و توانایی های غیرشناختی است که توانایی موفقیت فرد را در مقابله با فشارها و محدودیت های محیطی افزایش می دهد. بنابراین هوش هیجانی از عوامل مهم در موفقیت زندگی فردی می باشد. بار – آن معتقد است که تفکر هیجانی قسمتی از تفکر منطقی و هوش کلی است و هوش دارای ابعاد شناختی و هیجانی است. بعد هیجانی هوش دو جزء کلی را شامل می شود به عنوان مهارت های درون فردی و برون فردی. هوش درون فردی هوشی است که به ما کمک می کند تا به افکار و احساسات خود معنا ببخشیم. هوش بین فردی به ما کمک می کند تا روابط خود با دیگران، همدلی با آنها، برانگیختن بین آنها و فهم ارتباط بین آن ها را تنظیم کنیم. بنابراین هوش هیجانی از مجموعه ای از مهارت ها، توانایی ها و تسهیل کننده های گوناگونی ساخته شده است که بیشتر آنها را می توان از طریق یادگیری در دیگران ایجاد کرد یا پرورش داد . هوش شناختی عمدتاٌ به صورت ارثی تثبیت شده است و قابل تغییر نیست ولی هوش هیجانی قابل یادگیری است و سبک های فرزندپروری والدین می تواند بر چگونگی شکل گیری آن تاثیر بسزایی داشته باشد( بشارت ، ۱۳۸۴).
با توجه به مطالب بالا و پژوهش های انجام شده در این زمینه، چنین بر می آید که بین سبک های فرزند پروری، هوش هیجانی و تاب آوری رابطه وجود دارد. ولی با این حال نمیتوان به این نتیجه رسید که سبک های فرزند پروری و هوش هیجانی می توانند تاب آوری را پیش بینی کنند.
به همین خاطر در این پژوهش برآنیم تا بدانیم:
۱٫ آیا سبک های فرزند پروری والدین می تواند تاب آوری را پیش بینی کند؟
۲٫ آیا هوش هیجانی والدین می تواند تاب آوری را پیش بینی کند؟
۳٫ کدام یک از متغیرهای سبک های فرزند پروری و هوش هیجانی پیش بینی کننده قوی تری برای تاب آوری است؟
۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش
با توجه به مباحث مرتبط با تاب آوری، افراد تاب آور دارای ویژگی هایی مثل: شایستگی اجتماعی، مهارتهای مشکل گشایی، حس هدفمندی، اعتماد به نفس، احساس کفایت و احساس داشتن یک پایگاه ایمن هستند. اگر ما بتوانیم تاب آوری را در دانش آموزان تقویت کنیم، دانش آموزانی شایسته، هدفمند و توانمند خواهیم داشت.
پس از جمله عوامل مهمی که می تواند در آینده دانش آموزان نقش مهمی ایفا کند و آنها را در مقابله با مشکلات یاری کند، تاب آوری است. ، تاب آوری به عنوان یکی از سازه های اصلی شخصیت برای فهم هیجان، رفتار و انگیزش مفهوم سازی شده است. تاب آوری نه فقط افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکل است، بلکه مهمتر از آن حفظ سلامت روانی و ارتقاء آن است. تاب آوری به افراد توانایی می بخشد تا با مشکلات و ناملایمات زندگی رو به رو شوند بدون اینکه دچار آسیب شوند و حتی این موقعیت ها را فرصتی برای ارتقاء و رشد شخصیت خود مورد استفاده قرار دهند (مومنی، اکبری، آتش زاده شوریده، ۱۳۸۸).
فهرست مطالب
- چکیده
- فصل اول : کلیات پژوهش
- ۱-۱ مقدمه
- ۱-۲ بیان مساله
- ۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش
- ۱-۴ اهداف تحقیق
- ۱-۴-۱ اهداف علمی
- ۱-۵ فرضیه ها
- ۱-۶ تعاریف نظری متغیرها
- ۱-۶-۱ تاب آوری
- ۱-۶-۲ هوش هیجانی
- ۱-۶-۳ سبک های فرزند پروری
- ۱-۷ تعاریف عملیاتی متغیرها
- فصل دوم:ادبیات و پیشینه پژوهش
- ۲-۱ مفهوم و تعریف تاب آوری
- ۲-۲ ظهور تاب آوری
- ۲-۳ چهارچوب مدل تاب آوری
- ۲-۳-۱ استرس زاهای حاد
- ۲-۳-۲ شرایط زیست محیطی
- ۲-۳-۳ ویژگی های فردی
- ۲-۴ مراحل عملکرد تاب آوری
- ۲-۵ انواع تاب آوری
- ۲-۵-۱ تاب آوری عمومی
- ۲-۵-۲ تاب آوری حقیقی
- ۲-۵-۳ تاب آوری تلقیحی
- ۲-۵-۴ تاب آوری خانوادگی
- ۲-۶ تاب آوری و کنار آمدن
- ۲-۷ تاب آوری به عنوان یک فرآیند پویا
- ۲-۸ شباهت بین مفهوم کیفیت زندگی و تاب آوری
- ۲-۹ نمونه تجارب آسیب زای روانی
- ۲-۱۰ الگوی تاب آوری و آسیب پذیری
- ۲-۱۱ پیامدهای تاب آوری
- ۲-۱۲ ارتباط تاب آوری و سلامت روان
- ۲-۱۳ ارتباط بین تاب آوری ،مراحل رشد روانی ، شناختی اجتماعی
- ۲-۱۴ ویژگیهای تاب آوری
- ۲-۱۵ عوامل موثر در تاب آوری
- ۲-۱۶ عوامل ارتقا تاب آوری
- ۲-۱۷ سخت رویی کلیدی برای تاب آوری
- ۲-۱۸ مولفه های سخت رویی
- ۲-۱۸-۱ تعهد
- ۲-۱۸-۲ کنترل
- ۲-۱۸-۳ مبارزه جویی
- ۲-۱۹ مدرسه و تاب آوری
- ۲-۲۰ راهبرد های مدرسه محور در آفرینش و تقویت تاب آوری
- ۲-۲۱ سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۲ نظریه های سبک فرزندپروری
- ۲-۲۲-۱ اریکسون و سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۲-۲ آدلر و سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۲-۳ شفر و سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۲-۴ ماریا و نیتر بام و سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۲-۵ بامیرند و سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۳ سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۴ الگوی شفر
- ۲-۲۴-۱ والدین با محبت و آزاد گذارنده
- ۱-۲۴-۲ والدین با محبت و محدود کننده
- ۲-۲۴-۳ والدین متخاصم و محدود کننده
- ۲-۲۴-۴ والدین متخاصم و آزاد گذارنده
- ۲-۲۵ تغییرات تاریخی در مفهوم سبک های فرزند پروری
- ۲-۲۶ هوش
- ۲-۲۷ انواع هوش
- ۲-۲۸ هیجان
- ۲-۲۹ مناطق مغزی موثر در هیجان
- ۲-۳۰ تاریخچه هوش هیجانی
- ۲-۳۱ تعاریف هوش هیجانی
- ۲-۳۲ رویکردهای موجود در باب هوش هیجانی
- ۲-۳۳ ابعاد هوش هیجانی
- ۲-۳۴ ویژگی های هوش هیجانی
- ۲-۳۵ ویژگیهای شخصیت افراد دارای هوش هیجانی بالا
- ۲-۳۶ اهمیت هوش هیجانی
- ۲-۳۷ سیر مطالعه هوش هیجانی
- ۲-۳۸ آموزش و افزایش هوش هیجانی
- ۲-۳۹ اندازه گیری هوش هیجانی
- ۲-۴۰ تفاوت های جنسیتی در هوش هیجانی
- ۲-۴۱ آیا افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند بیشتر موفق هستند
- ۲-۴۲ پیشینه تحقیق
- فصل سوم: روش پژوهش
- ۳-۱ نوع پژوهش
- ۳-۲ جامعه آماری و نمونه پؤوهش
- ۳-۳ ابزارهای پژوهش
- ۳-۴ روش اجرای پژوهش
- ۳-۵ روش تجزیه و تحلیل داده ها
- فصل چهارم: یافته های پژوهش
- ۴-۱ آمار توصیفی
- ۴-۲ آمار استنباطی
- فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
- ۵-۱ بحث و نتیجه گیری
- ۵-۲ محدودیت ها
- ۵-۳ پیشنهادات
- منابع و مآخذ
- منابع فارسی
- منابع انگلیسی
- منابع انگلیسی
فهرست جداول
- جدول ۲-۱ ظهور مفهوم هوش هیجانی
- جدول ۲-۲ مدل های هوش هیجانی و ویژگی های اختصاصی هر کدام
- جدول ۴-۱ میانگین و انحراف استاندارد نمره‌های شیوه‌های فرزند پروی، هوش هیجانی تابآوری
- جدول۴-۲ همبستگی بین سبک های فرزندپروری و هوش هیجانی
- جدول ۴-۳ ضرایب رگرسیونی شیوه های فرزندپروری برای پیش بینی تاب آوری
- جدول ۴-۵ تحلیل واریانس رگرسیون برای پیش بینی تاب آوری از طریق هوش هیجانی
